Ο Εμμανουήλ Ροΐδης είναι αναμφισβήτητα η διασημότερη μορφή στην ιστορία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Διετέλεσε πέντε φορές έφορος, από το 1880 ως τις αρχές του 1903, δεκαέξι σχεδόν χρόνια συνολικά. Η πιο μακρά θητεία του ήταν η τελευταία: 12 Ιουνίου 1897 έως 10 Ιανουαρίου 1903, στην οποία τον διόρισε η κυβέρνηση Δημητρίου Ράλλη και τον κράτησαν στη θέση του τρεις επόμενες διαδοχικά κυβερνήσεις. Συνταξιοδοτήθηκε πρόωρα, με ευεργετική νομοθετική ρύθμιση, ως παθών εν υπηρεσία. Δεν πρόλαβε να εγκατασταθεί στο λαμπρό Βαλλιάνειο κτίριο, όπου μεταφέρθηκε το 1903 η Βιβλιοθήκη, αλλά ούτε και να χαρεί τη συνταξιοδότησή του: πέθανε στις 7 Ιανουαρίου 1904. Διοριζόταν, εκτός από την τελευταία φορά, με απόφαση του Χαρίλαου Τρικούπη, του οποίου ο Ροΐδης υπήρξε αμετακίνητος και αταλάντευτος υποστηρικτής, και παυόταν με απόφαση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, εκτός από την πρώτη φορά, που τον έπαυσε ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. [...] (Από τον πρόλογο του Σταύρου Ζουμπουλάκη)