Οι κοιλάδες του λεγόμενου πετάλου των Σουλιώτικων βουνών κατοικούνται από αρχαιοτάτων χρόνων. Υπάρχουν σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα στις περιοχές Καστρί (κάστρο της εποχής του Πύρρου), Μάζια, Καρδαρά, Ελλένικα, Μαμάκου και Τρίκαστρο μεταξύ άλλων. Το δυσπρόσιτο γεωγραφικό ανάγλυφο των περιοχών που περιβάλλονται από τα όρη Σουλίου και Παραμυθιάς, προστάτευε διαχρονικά τους κατοίκους από επιδρομές και μόνιμη εγκατάσταση αλλοφύλων. Έτσι επιβίωσε μια διάλεκτος με πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις που ομιλούνται ακόμη. Η περιοχή του κάμπου της Παραμυθιάς και του Φαναρίου, εύκολα προσβάσιμη, δέχτηκε διαχρονικά πολλές εισβολές, κατακτήσεις και έστω και σε μικρή κλίμακα, μόνιμη εγκατάσταση άλλων λαών (Ρωμαίων, Σλάβων, Αλβανών, Τούρκων κ.ά.). Η γειτνίαση και οι συναλλαγές με αυτούς τους λαούς άφησαν τα ίχνη τους και στην ντοπιολαλιά των Σουλιωτών. Παρατίθενται και επεξηγούνται οι αρχαιοελληνικές λέξεις που ομιλούνται στο Σούλι μέχρι και σήμερα, και ανιχνεύεται το γλωσσικό αποτύπωμα των ξενικών λέξεων στο λεξιλόγιο και τα τοπωνύμια. Οι παροιμίες και τα λαογραφικά στοιχεία που αναφέρονται δίνουν μια γεύση του πολιτισμού της ιστορικής και ένδοξης περιοχής του Σουλίου.